Cilt Sanatı Nedir?
Yazılı eserlerin korunmasında büyük yeri olan Cilt Sanatı, aynı boyda kağıt ya da formlardan meydana gelmiş kitap ve dergilerin rahatça okunabilmeleri, uzun sürece dağılmadan bir arada saklanabilmeleri için, üzerleri deri, bez ya da kartondan bir kapak geçirilir. bu kapağa "cilt", bu sanata da "ciltçilik" denmektedir.
Arapça bir kelime olan cilt deri anlamına gelmektedir. Eskiden bu sanat ciltlemek, deri ile kaplamak anlamına gelen teclit kelimesi ile ifade edilirdi. Bu işi yapan ustaya mücellit, teclit işlemi yapılmış kitaplara da mücellet denirdi. Oldukça eski bir el sanatı olan ciltçilik, tekniğin ilerlemesi, kitap baskı sayısının artmasıyla günümüzde bir sanayi kolu durumuna gelmiştir.
Ciltçiliğin Tarihçesi
Çinliler ilk defa kağıdı icat ettikten sonra Orta Asya Türkleri kağıt yapmasını öğrendiler. Ciltçilik ilk kez bu iki ülkede sanat halini aldı. Orta Asya Türkleri ciltçilikte deri kullandıkları, ilk defa deri üzerine madeni kalıplarla süsler bastıkları Orhon kazıları sırasında bulunan parçalardan anlaşılmıştır. Ciltler teknik özelliklerinden çok malzemelerine ve süslemelerine göre birbirinden ayrılmakta ve ortaya ve ortaya çıkan üsluplar daha çok ait oldukları kültür alanlarının adıyla anılmaktadır. İlk Türk ciltleri Doğu Türkistan'da ki Uygur Türklerince yapıldı. Hoço kazılarında bulunmuş bir uygur cildi bunların ilk örneklerindendir. 9. yy.' da Samerray' ya gelen Uygurlar, Ciltçilik sanatının burada da gelişip yaygınlaşmasında etkili oldu. Türkler'in Müslümanlığı kabul etmelerinden sonra ciltçilik hızla gelişti.
İslam cilt sanatına ait bilinen en eski örnekler Mısır ve Tunus'ta bulunmuş olup Arkeologlara göre muhtemelen Tolun Oğulları dönemine aittir. 11. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu'ya hakim olan Selçuklular, burada 12. ve 13. yüzyıllarda çok güzel ciltler meydana getirmişlerdir. Rumi denilen Anadolu Selçuklu cilt üslubu, 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Memlükler'de, 14. yüzyıldan itibaren de İlhanlılar'da ve Karamanoğulları başta olmak üzere Anadolu eyliklerinde devam etmiş ve aynı zamanda Osmanlı cilt sanatına geçişi sağlamıştır. 15. yüzyıllarda Memlüklü ciltçiliğiyle Osmanlı ciltçiliği arasında büyük bir paralellik görülmüştür. yine bu asırda Timurlular' la Karakoyunlular ve Akkoyunlular zamanında da güzel cilt kapakları yapılmıştır. 16. yüzyıldan itibaren klasik Osmanlı ciltliği Türk ve İslam cilt sanatının en büyük temsilcisi olmuş ve bu durum 20. yüzyıla kadar sürmüştür.
Avrupa'da eski kitaplar genellikle manastırlarda papazlar tarafından elle yazılmış ve onlar tarafından ciltlenerek katkıda bulunmuşlardır. Kitaba daha fazla değer verme amacı ile ekseriyetle tahta cilt kapağının üzerine altın, gümüş ve kıymetli taşlarla süsleme merakı uzun zaman devam etmiş; ciltçilik adeta kuyumculuk sanatı ile beraber yürümüştür. 18. yüzyılda el cilt sanatı yavaş yavaş gerilemeye başladı, zira büyük bir hızla gelişen basım evlerinde basılan milyonlarca cildin kısa zamanda ve ucuz olarak tamamlanması gerekiyor, her kitap için uzun boylu uğraşmaya imkan kalmıyordu.
Ciltleme Nasıl Yapılıyor?
Klasik Türk Cildinin Yapılışı
1-) Kitabın sayfaları numaralandırılır, kuru ve ıslak temizliği yapılır.
2-) Sayfaların restorasyonları yapılır ve formalar dikişe hazırlanır.
3-) Hazırlanan formaların sırt dikişi mumlanan ipek ip veya pamuk ipliği ile yapılır.
4-) Dikişten sonra cenderede kitabın sırtına ince bir bez yapıştırılır ve kurumaya bırakılır.
5-) Formların ortası saplamalar ile tespit edilerek gizlice kolon şiraze kolonu atılır.
6-) İbrişim ile şiraze örülür.
7-) Kapak ölçüleri kağıt üzerine alınır. kitabın kalınlığına ve ebadına uygun seçilen mukavva üzerine ölçüler aktarılır.
8-) Yapılacak cilt çeşidine göre mukavva üzerinde işlem yapılır. Tıraşlanmış deri ile mukavvalar kaplanır.
9-) Eğer kapak süslemesinde altın kullanılacaksa kapaklar jelatinlenir.
10-) Elde edilen altınlar kullanılarak kitap süslemesi tamamlanır.
11-) Kapaklar kitaba geçirilir ve verniklenir.
Klasik Cilt Çeşitleri:
1-) Şemse Ciltler
2-) Çeharkuşe Ciltler
3-) Lake Ciltler
4-) Zerbahar Citler
5-) Müşebbek Ciltler
6-) Yazma Ciltler
7-) Murassa Ciltler
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder